Raddraaien: Zangeres Zonder Naam

Okay, ik zal meteen met de deur in huis vallen. Ik heb de afgelopen tien jaar al heel wat platen van de Zangeres Zonder Naam naar het asvat gebracht, maar deze...? Ik kan het niet over mijn hart halen deze weg te doen. Het Raddraaien maakt dat ik weer met de billen bloot moet. Bij het stukje noodzakelijke huiswerk blijkt dan eens te meer hoe diep de Zangeres geworteld is bij iedere nuchtere Nederlander. Ik heb 'Mijn Leven' gelezen, het boek dat in 1987 verscheen bij haar afscheidsplaat en dat heeft diepe indruk gemaakt. Er is geen woord teveel gezegd wanneer je over de Zangeres Zonder Naam spreekt als zijnde een 'icoon'. Niet alleen een voorbeeld voor menig aankomend zanger of zangeres, maar ook één van de eerste heterosexuele Nederlanders die op de bres kwam voor homosexuele medelanders. In een tijd dat dit nog een flink taboe was! Waarschijnlijk hebben meer mensen een 'moedergevoel' bij de Zangeres dan bij de koningin in eigen persoon. Het is dan bijzonder aardig te weten dat haar carriére is begonnen met een kinderstem. De Raddraaier van vandaag heet 'Jongens Van Achttien Jaar', het subtiele Vietnam-protest van de Zangeres Zonder Naam uit 1966.

Haar officiële naam luidt Mary Bey, maar binnen het gezin is ze beter bekend als Rietje. Ze wordt geboren in Leiden. Op haar derde heeft ze een ongeluk waarbij ze haar heupen ernstig bezeerd. Het revalidatieproces duurt tien jaar, hoewel het nooit echt goed heeft willen gaan met haar heupen. Ook al zweert ze zelf later bij haar bezoek aan Lourdes. In haar tienerjaren bekeert ze tot het rooms-katholicisme. Dat betekent een breuk met haar ouders en tijdens de jaren van de Tweede Wereldoorlog woont Mary bij haar zus in Kampen en dan bij haar broer in Maastricht. Daar ontmoet ze Jo 'Sjo' Servaes, haar latere echtgenoot. In 1957 hoort Johnny Hoes een demo van een zanger uit Maastricht. Het is niet zijn stem die Hoes mateloos boeit, maar het is de kinderstem die op de achtergrond de tweede partij doet. Hoes gaat op onderzoek, maar vindt geen kind. Het kinderstemmetje blijkt afkomstig van een 37-jarige vrouw. Hij laat haar echter meteen het liedje 'Kindergebed' opnemen, dat een groot succes is. Omdat Hoes de stem van Servaes-Bey niet weet te bevatten, drukt hij haar als Zangeres Zonder Naam af op de platenlabels. Kopers van 'Kindergebed' denken dan ook werkelijk dat ze met een kind van doen hebben.

Met 'Ach Vaderlief, Toe Drink Niet Meer' kunnen Hoes en de Zangeres de eerste gouden plaat in ontvangst nemen en dan gaat het in een sneltreinvaart. Jaren later erkent ze dat ze wel erg naïef is geweest in die tijd. Nadat ze, samen met andere echtgenotes van mijnwerkers, een kijkje heeft genomen in de mijnschacht waar Jo werkzaam is, laat ze hem ontslag nemen. Samen kopen ze een café in Maastricht, waar hard gewerkt moet worden om aan een boterham te komen. Intussen treedt de Zangeres bijna iedere avond op en wordt bij thuiskomst geacht om achter de bar te kruipen. Apetrots poseert ze op een foto uit de jaren vijftig met haar nieuwe fiets die ze van Hoes heeft gekregen. Toch klopt er iets niet in het verhaal. Intussen heeft ze namelijk succes-na-succes, maar ze merkt er zelf nauwelijks iets van. Hoes heeft zijn fiets al lang ingeruild voor een Mercedes en heeft naast de Zangeres inmiddels een stal aan artiesten. Als de Zangeres aanstevent op een inzinking en het café toch niet zo rendabel blijkt, wordt deze overboord gezet. Het betekent echter dat Jo weer gewoon aan het werk moet om brood op de plank te brengen. Het is de jaren zestig en van succesvolle artiesten hebben ze in Nederland nog geen kaas gegeten. Het is grappig dat Johnny Hoes een opvallende overeenkomst heeft met Motown-baas Berry Gordy: Beide zien hun artiesten als personeel in een fabriek. De artiesten maken het product en krijgen een salaris, zij verkopen het en krijgen de winst. Bij Motown is het eerst Mary Wells (1964) en later Kim Weston en Holland-Dozier-Holland (1967) die aan de bel trekken, bij de Zangeres Zonder Naam duurt het pas tot 1975. Rechtzaken ten spijt, ze ziet niks terug van haar succesnummers uit de jaren zestig. Ze spreekt sindsdien verbitterd over Hoes, maar opvallend genoeg zonder wrok. ,,Laten we zeggen dat iemand anders beter is geworden van mijn successen", schrijft ze in 1987 in 'Mijn Leven'.

Vanaf 1976 probeert ze het zonder Hoes, maar dat is niet eenvoudig. Hoewel Reve en Lucebert haar een 'cultstatus' in de literaire wereld hebben gegeven, willen de gevestigde omroepen niets van haar weten. In 1977 neemt ze een zelf geschreven lied op: 'Luister Anita'. Het is geadresseerd aan de Amerikaanse schoonheidskoningin Anita Bryant (zélf een hit in 1960 met 'Paper Roses') die zich wel erg negatief heeft uitgelaten over homosexualiteit. Sindsdien is de Zangeres de 'moeder van de homo's' en de eerste heterosexuele Nederlander die zich hieraan de vingers durft te branden. De opkomst van de zendamateurs in de eind jaren zeventig doen haar carriére nog iets in stand houden, maar verder wil geen omroep van haar weten. Dan is het 1986 en besluit Paradiso dat het maar eens voorbij moet zijn. Zangeres Zonder Naam in de alternatieve poptempel! Het brengt de Zangeres niet alleen bij een compleet nieuwe generatie, opeens is ze overal te zien en te horen. Hetzelfde jaar zit ze in 'Wedden Dat' en verliest een weddenschap en zal ze samen met Normaal 'Rock Around The Clock' vertolken. Toch is de Zangeres de gepensioneerde leeftijd al voorbij en wil ze nog vele jaren delen met haar man Jo. In 1988 neemt ze afscheid van haar publiek. Jo overlijdt echter in 1990 en de Zangeres blijft alleen achter in haar huis in Stramproy. Met haar 75e verjaardag is er nog een feestje, maar verder leeft ze als een kluizenaar. Ze mist niet alleen haar man, maar ook het contact met het publiek. Onder deze omstandigheden sterft ze op 23 oktober 1998. Ze is 79 jaar oud.

Ze krijgt een uitvaart waarbij de kerk is afgeladen met collega's uit het vak. Marianne Weber zingt haar afscheidslied 'Mijn Leven' en de 700 aanwezigen geven de Zangeres een oorverdovend applaus als hommage. Bijna vijftien jaar later sta ik ook even op en geef alsnog mijn applaus. Zangeres Zonder Naam is een heldin. Punt uit!